Ka Philh Khawh Lomi

Acaan cu 1974 kum March thla ah a si. Zinglei khuadei lai suimilam 4 am hrawnghrang ah khualu sanglei i a ummi Pu Thang Hnin (Kulh Mang Pa) nih “Aw Lian Thang Pa”2 tiah a vun au. A rauh hlan ah Lian Thang Pa nih a vun hawih ve i Khuangtum lei ah “Vau Kan Cul“ lai i Pu Thang Dum (Tin Cung Pa) le Pu Hmun Ling (Sam Par Pa) zong kha hei chim chin ve hna law tiah a vun ti hlei ah Pu Thang Hnin nihcun Par Hliang pa aw khuangtum lei ah Vau kan cul lai ee tiah a hei thanh rih. Zei thongpang chia dah a um, vau kan cul lai an ti cu, zei a sullam dah a si tiah ka nu cu ka vun hal. Ka nu nih Ram kan vai lai, khan kan haw lai tinak a si, sa khan kan dum lai tiah ti phung a si lo. Khan chung i a ummi sa vialte ka dang ah an kal dih sual lai tiah an zumh caah vau kan cul lai tiah minhlen in an tinak sullam a si a ka ti.

Khua cu a hung dei i thaithawh ei khim le cangka vau cul nak i a kal hnga ding pawl cu kan chuncaw le kan ti thol cio he kan i thawh cio i Phaipha lei kalnak lam Hup Mang Pu a lungpumh (kuu) hmun ah kan i tong dih hna. Minung kan tling pah cang lai ti khan ah khan Pu Duh Lei (Par Hliang Pa ) nih ralrin peknak le cawnpiaknak biatawi te a chim. A chimmi hna cu hi ti hin a si: (1) Meithal a tlaimi (or) khan a bawhtu nih sa le minung hliah lo in kah lo ding, (2) hi ka zawn hin na bawh lai tiah hmunhma pek hnu ah sakhan dumnak chung ah a thli thup in mifir bang luh lo ding, (3) sa cu keh le awrh artlang in bawh cio a si lai caah khan a bawhtu umnak keh le awrh ah meithal thlah lo ding, (4) kuanpum (or) kuansau pakhat cio lawng nan rawn lai i kuancik hman lo ding, (5) minung le sa palhsual a fawi te caah khanhawtu zawng dai tein kal sawhsawh lo in chawi, chawi tiah au peng ding tiah a kan chimh. Cu hnuah Pu Bawng khur (Bawng Khua) nih thla a cam i khan hawihnak lei ahcun kan i thawh.

Ahmasabik ah Zosang tiva dong i Thingmasu timi khan an kan dumpi. Khan bawhtu hna lam hruai cu Pu Hlawn Mang a si. Khanhaw pawl cu Pastor Khen Tum nih a kan hruai. Pastor Khen Tum nih sa hawtnak caah muko a rak i ken. Khan a bawhtu pawl ready an si cang lai, an i tinhnak hmunhma cio an phan cang lai, haw cang u si tiah lam hruaitu nih a kan ti le cangka sawi, sawi sawi tiah kan au i khan hawt hram kan thok. Minite (5) hrawnghrang kan vun hawt ah vom, ngalhriang, sazuk a um e, i ralring u law tiah khan chung in Pastor Khen Tum a
vung au i muko a vun tum le cangka meithal thawng cu khuarit vantek a lo ko cang. Ral dah an i do ti awk in a um. Vom aihrum thong le kio thong cu vawlei a cim cang lai ti awk in a hninh dih caah ka tih tuk i thingkung cung ah ka kai. Ka hawi le zawng keimah bang thingkung cung ah an kai cio ve i vom ai thong a daih hnu ceo in kan tum than. An kahnak he an nawlhnak he meithlal cu zun (32) hrawng an puah rua ka ti. Sa khan a bawhtu pawl nih ra cang u, haw ti hlah uh an kan ti i khanhawt cu kan i ngawl. Thongpang cu an i hal i Pu Ram Vak nih vom sumh 9 pakhat, Pu San Ci nih vom sum 8 pakhat, Pu Bawng Khur nih ngalhriang tlaih 7 pakhat, Pu Duh Lei nih nengpi tlaih 7 pakhat an hrilh ko hna. An kahmi sa cu hmunkhat ah kan pumh hna i cu ka ahcun chuncaw kan ei hna. Rawleinak ca le Pathian sin lomhnak cu Pastor Khen Tum nih thla a kan campiak hnu ah chuncaw kan ei ti hna. Chuncaw kan ei dih hnu ah “Khon Cung Hmui” timi khan kan dum than lai tiah an ti. Pu Mang Kom nih hi zatzat sa kah hnu ah zeidah dum than a hau, nan kah ciami sa hmanh kan phawr kho ti lai lo tiah a ti sual ciamman i upa pawl nih an thah lo lawng lawng a si. Sakahnak thluahchuah bawmgmal na phih dih lo maw? Biachim holhrel i ralring awk a si, ngakchia zawng na si lo tiah an chimh hrin.

Khon Cung Hmui timi sa khan cu kan dum than. A rauh hlan ah Pu Hlawn Mang nih nengpi pakhat, Pu Thang Sui nih ngalhriang pakhat, le Pu Za Hram nih saza pakhat an hrilh than hna. Cu hlei ah vanchiat van that, Pu Ram Hnin cu nengpi kibu nih a pah sual i Pu Ram Hnin cu tha lo lak in a hliam hlei ah nengpi cu a hngawng a kaik i a thi bak ve. A thimi nengpi cu Pu Ram Hnin kahmi sa ah chiah a si. Vau cul nak a kalmi cu (50) kan si. An sakmi a tam hlei ah Pu Ram Hnin zawng cu puak a hau fon i kan lungre a thei ngai ko. Asinain sakhi cek le sazuk cek hmanh hlawnh siang lo in ek cek bu he kan phawrh khawh dih.

Kan khua a langhnak Arti Au Nak hmun bo kan phan. Meithal a tlaimi cu 38 an si i cu ka bo cun thlan an thlah. Meithal zun khat ah vawi (2) cio an thlah i vawi 76 an thlah. Van le vawlei a rawk cang lai ti phun in ngakchia rual cu kan khua ruah a har dih. Upa deuh nih hla do an i thawh. A rauh hlan ah sianginn cerhhmun bo in “A hu maw, a hu maw” tiah an rak au. A nih le a nih nih e vom e, a nih le a nih nih e ngalhriang e, a nih le a nih nih e, nengpi e tiah kan lak i aw thang bik Pu Thang Hnin nih a hei thanh ve hna. Chitkhat te ah an thei fiang lo, an fian hlan lo au le nawlh lengmang a si. Cu ka bo cun kan khua cu meng khat le tlompal a hla rih. Cu ka bo ahcun suimilam pakhat hrawng kan i din hnuah kan i thawhthan hna. Khua luh lai hranwghrang kan phanh cu khuami nih an kan donnak meithal thlah thawng, darkhuang, baleu, sumsel, muko le chengcheng tumthong kan vun theih cang. Khua hauka kan vung lut i biakinn chak lung donh in khuami nih an rak kan don i meithal cu khatlei le khatlei in hehchet tiah an thlah. Darkhuang, baleu, sumsel, muko le chengcheng an tum. Khuang le siaki belte an tum lo. A phung a si lo an ti. An kahmi salu pawl cu artlang in an tonh hna i zoh cio a si. Zupu pu (2) an dah i an thlawrmi cu hrai in an pawt hna. Zuhui le zureu zawng hrai in an phawt hna. Sakap milian, mingan deuh nih hlado (vahla) an i thawh. Ka ngiat hna i cheukhat cu an tap. A ngeih a chia, an li a leng i an mitthli tete an biang cung in a lung. An hnar no ruh a tam hna i an holh kho lo. Hi tluk hawi nuamh lio ah hi hna hi ziah hi ti hin an um tiah ka nu ka hal i hi bantuk caan ahhin thlanmual a liam ciami an chung khat pawl an hlam hna, chungkhar an tling ti lo i an ngeih a chia, hi bantuk an pa le an u le nih sapi puam an kah tik ah um ve hna sehlaw zeitluk in dah kan i nuam lai ti kha an ruat i an ngeih a chiat bia si a ka ti.

Cu ka zawn ahcun mui tiang kan um hnuah kan mah le kan inn lei cio ah kan tin cio hna. Kan sa vo cu ka far nu Sui Zing nih inn tiang a ka phawrh piak.Zanriah kan ei cuahmah lio ah leng Iang Cuai a rak lut i Pu Duh Lei nih nengpi a kahmi kha salupawng vun ka cuar lai a ti i kan kawh hna ti a si ko. Salupawng vun cuar timi cu a kahmi nengpi a phei kha ni le far pek (hleh) lo in vok pakhat thah chap in a kah zan ah tuahmi puai a si. Pu Duh Lei cu khrihfa a si caah cu zan cu zudah phunphai a um lo. Lam le kui zawng a um lo. Dei lai suimilam 2 am hrawng ah rawl an kan dangh. Nengpi sa le vok sa cu vuai cikcek in ka ei.

Athaizing ah Pu Hlawn Mang zawng nih a kahmi nengpi phei cu tlang a zam ve. Pu Ram Hnin zawng nih tlang a zam ve. Khua te kan ti cu uak ngai in tin co cio a si. Cun thongpang ka theih thanmi cu Pu Ram Vak nih Pu Bawng Khur i a kahmi ngalhriang lu kha a hal chap i a mah a kahmi vom he Pasawm (somtuk) som a tuk lai ti a si hlei ah Pu San Ci zawng nih Pu Thang Sui i a kahmi ngalhriang lu a hal chap ve i Suansang ka tuah lai a ti ti a si ve ai.

Pu Ram Vak i Pasawmrel (Somtuk)

A ni thla cu ka cing ti lo. Pu Ram Vak cu bawite a bawi balmi a si caah pasawmrel puai a tuah ni ah pawngpi aa ponh, sumthong aa tonh, puanrang lam kalh a sawi hnawt i laibiar tial pi he khat lei khat lei aa chawk. Nutar patar deuh kha nan rat khawh caah kaa lom tiah a chonh, a biak hna. A liam ciami caan (or) hnulei caah tiah naa pakhat, a ra lai dingmi (or) hmailei caah tiah sia pakhat, sathluak (a kio noh) caah vok pakhat, liamsa caah vok pakhat le hnomsa caah vok pakhat a thah. Zupu cu a tam taktak. A mah nih a dahmi vok in mi dang nih an rak tlomhmi a tam deuh. Cu hlei ah mi nih an tlomhmi zureu zawng a tam taktak. Lai lam an lam. Rawlei hlan chun suimilam 12 hrawng ah a kio noh (sathluak) an kan dangh. Lian sa cu pasawm a rel balmi le sapipuam a kap balmi an pek hna. Hnomsa tu cu pasawm a rel bal lomi upa, patar le khual upa an pek hna. An ei dih lomi sa cu an inn lei ah an va pek hna. Zan lei sang ah rawl an kan dangh i pai a tuah. Paih a dih in zan 10 pm tiang lai lam an lam than.

Pu San Ci Suan Sang puai

A ni le a caan cu ka cing ti lo. Pu Ram Vak pasawmrel a dih hnu zarh (2) dan ah a si. Pu San Ci zawng cu Pu Ram Vak bantuk in lai thilthuam he a um ve. Sumthong belte aa tonh lo. Sa zawhmi poahpoah na rat khawh caah kaa lom tiin chawnh le biak kha a biapi bik ah a chiah tiin ka hmuh. A lomdon timi mi zapi ei awk caah vok pakhat, liansa caah vok pakhat, hnomsa caah vok pakhat an thah. Pasawmtuk le Suansang puai an tuah ningcang aa khat dih. An thahmi sa belte a dang. A dannak cu pasawmtuk tikah hnu lei ca le hmailei caah tiah keli sa pakaht veve thah a si. Suansang ahcun a um lo. Maw kha lio caan kha zanmang le tuanbia ah an cang dih cang. Kha lio i an i thawhmi hla do (va hla) hna cu:

Hla do tial chih ding asi rih nain ka rak peh kho deuh rih lo.Kan peh tthann te lai.

By:: Chan Pum
Hakha