free web counter
greyhound runningHurricaneRunning Ostrich

Monday, February 21, 2011

Laimi Phunpi Ni Thawhkehnak Kong

Laimiphunpi Ni ti in kan ttial capar dawh le fiangngaiin ngai iZDallas in Pu Liankiphnin Siakhel ni nanvunchuah tthan ilawmh a umtuk hringhran. Hicapar chungbia cu Chin National Day a doctrine hrim asi ko. Hi ka kan ttial mining hi Chin National Day kantuahhnawh chanmi ah zulding aruah ning a dikbik asi ning kan tialmi Chinmi nunning hrim nih alanghter mi hi zapi hmuh khawh mi hrim asi ko.

Computer kan remkaa te a tthat dih hlan ah rianrang bia in vun hman mi asi ruang ah typo mistakes tete a um. Cu ruang ah rel awk ahar nakka zon pawl ah a hring in aa ttialmi ning hin rakrel tthan cio awk a toi ta hi kan vun thlah tthan. Acung Attachment zong ah kan vun thil chih rih .Dam te in. Lnk

==============================

Laimi Phunpi ni

By Pu Lian Uk

Laimi phunpi ni cu Lairam nih Kawlmi ram le adang ram pawl he Mirangkut in Independence kan lak tti kum 1948 Februaryni 20 ah Lairam kaakip ai awh tu cio mipi tonnak nganpi (Conference) Falam khua ah an rak tuah. Cu ni ah Chinmiphun/Laimiphun pipu chan in bawichung nih ramuknak nawl ro in ichanh nakphung (Aristocracy) in mipi thimmi hruaitu hna uknak democracy phung lei ah Chinram uknakphung thlen ding ram uk bawichung pawl hna tla te in an ser khawh. Cu Ni cu ni sung lawi ngaiti in “Laimi phunpi Ni/(Chin National Day”) ti in min an peek I, February ni 20 ni fate Laimi phunpi Ni tiah kumtin conglawmh ding zungkhar ni ah an rak ser ve mi Ni asi.

CND thawh keh ning a chanbia tawite

Lairam hi pipu chan in mah le khua le khuatlang cio I-uknak kha bawichung nih roco in ichanh mi uknak in an rak tleih peng hna. Mirang holh in aristocracy uknakphung ti khawh mi asi. Mirangnih Chinmi pipu uknakphung kha aniam tuk in an rak hmuh hna ruanglong ah Chinram bawiuknakphung cu feudalism an rak ti ttheu khi asi .

Cu uknak phung in Chinram i-uk lio lingcing ah Mirang nih India ram le Kawlram an uk ciami ram hnihkarlak i-hlanh nak caah Chinram uktu bawi hna kha Chinramchung in lamsial naknawl peek ding anrak hal hna. Lairam uktu bawi Pu Con Bik te hna le bawidang nih lam sial naknawl an rakpe duh hna lo.

Cu ruangbik ah Mirang nih Chinram/Lairam an vun chimm. Laimi nih Mirang cu andir onh an doh ve hna. Mirang nih le Laimi kha fawite in an tei kho ti hna lo.

Cucaah Chin ramuktu bawi pawl kha nanmah le nan uktawn ningte in nan i uk tthan ko lai I, Mirang cu Ramukbawi hna cung in uktu an si ti hngalh nak ah ngunkhuai long nan peek lai timi bia nan hna atlak ah cun raldeih remnak kan tuah lai ti in Chinram uktubawi pawl kha bia an rak peek hna. Mirang peek mi bia cu Chin ram uktu bawi vialte an hna atla.

Cu caah Mirang le Chinram Uktu bawi pawl ralremdeihnak akhua kipn in an raktuah. Cu ral rem hnatlaknak bia cu Mirang nih Chin Hills Regulation 1896(Latlang uknak upadi 1896) tiah an ttial. Cu upadi ning in Chinram a uk lio mi bawichung nih peh te in hlan an uk tawnning te in Chinram cu Mirang kut toi ah ro ah I chanh in an uk tthan ve.

Chin ram cu Kawlmi ram, Kachinram, Shanram le adang Karenram, Kaya ram timi mi phun ram he kanramciote ah I-uknak zeimaw zat cio a ummi komh mi rambupi uknakphung(Federal) in Kawlram bupi (Union of Burma-Pyihtaung su Myanmar Naingan) ti min in I Uk cio awk Panglong ah aramcio ai awhtu uktu vialte nih Kawlmiram tel in 1947 February ni12 ni ah min an thut .Cu caah 1948 ah independence kan hung hmu tti dih hna.

Cu tik ah Independence hnu in Chinram uknakphung hi roco in bawi chung nih ichanh mi uknak phung Chinramuknak upadi 1896 kha maw kanpeh rih lai maw, mipi thimmi hruaitu nih ukmi democracy uknakphung ah maw kan thlen lai timi kong kha iceih ding arak si. Cukong ceih ding hrim ah Chinram kaa kip aiawh tu vialte Paletwa peng ramuk bawichung zong tel dih in tonnak ngan pi (Conference) kha Falamn khua 1948 February ni 20 ni ah cankarlakchung Chinram uknak atlaichungtu Chin Afairs Councuil nih an tuah.

Cu conference ahcun cunglei kanttialcang bantuk in ramuk bawitampi aa telmi zong nih ram uknak nawl bawichung nih ro in ichanh mi uknak phung hi chanhnu adon mi asi cangcaah mipi thimmi hruaitu hna nih ramuknak phung asimi democracy phung ah thlen ding an hna a tla ve. Cu caah bawichunghnatlaknak telh hrim in mitam deuh hnatlaknak in Chinramcu mipi thim mi hruaitu nih uknak democracy phung ah thlen ding hnatlak nak 1948 Februaryni 20 ni ah bia an rak khiah.

Hi bawichung nih ro-in ichanh mi uknakphung in mipi thimmi hruaitu hna nih ramuknak tleih ding timi cu Bawichung paw lhnatla te asi ning tette alangh khawh ning:- Ramuk bawipawl hi conference ah tampi ankaive I hi thlenak tuahding ramukbawi pawl hna tla te asi mi hi zei nih dah avun langhter rih kanti ah cun Ramukbawi vialte kha an uk mi hna zatlang mi an michia (Subjects) sin in kum ngachung maw kumhra chungmaw an hmuh ding khuachiah rawlrel le ngunkhuai caah a hlum in cozah nih pawnnak tangka anrakpeek dih hna.

Tahchunhnak ah Zahau le Hualngo khuatlang ukbawi Pu Thang Tin Lian(Pu Za Hre Lian apa) zong nih a uk mi hna zatlang michia(Subjects) sin in kumngachung maw kumhrachung maw an hmuh ding khuachiah rawlrel le ngun khuai zat he aa tluk kho ding an peekmi hna pawnnak (compensation) tangka cu Pu ThangTin Lian fapa pakhat asive mi Pu Ttial Dum nih apa ai-awh in arak chuah ti theihnak a um.Asilo ahcun asilo ning a ttialmi an hung umkho ko.

Pu Thang Tin Lian ukbawi hna chung bantuk in Tedim le Ton zaang peng hna Uk bawi Pu Pum Za Mang ai-awh zong in a roco tu nih cu pawnnaktangka cu an lak ve ti intheih a si. An uknak akau mi ukbawi veve an si caah an hmuh mi pawnnak tangka hi atlawm hrim lo ti asi.

Hipawnnaktangka ukbawi hna nih an lakmi cu roco in chanh mi uknakphung in mipithim mi hruaitu nih uknak democaracyphung lei lthlen nak kha ukbawi vialte nih kan hna atla ko ti an langh ter nak hrim cu asi.

Cu hnu ah Mipithim mihruaitu nih Chinram uknaktleih ding Falam Conference biachahnak cu an hna tlak caah Pu ThangTin Lian fapa pakhat asive mi Pu Za Hre Lian cu MP ah aa cuh I Falam mipi zatlang nih an rakthim I Chinram le Chinmikong ceih tu chin rammipi thimmi MP Chin Affairs Council 14 hnatlate in Minister of Chin Affairs Ministry ah an thim mi nih hi uknakphung thlennakruang ah Chinram bawi le zatlang michia(subjects) kar lak ah I ralnak le I entau nak hna hnawhnak zei hmanh bawichung nih siseh zatlang michia nih siseh an rak tuah lo i tluangte in an kap hnih hnatla lungtla veve in thlennak an tuah ti afiannak ngai asi fawn.

Chinram a uktu mirang Governor kha Chinram le Chinmiphun kong ruahnak petu Counsellor ah rak chiah mi Pu Vum Ko Hau hi Thuklai Bawifapa arak si. Mipi thim mi Chin Affairs Council thim hlan deuh ah can karlak ca dirh chung mi Chin Asffairs council ah hin Haka south can karlak MP mi anhmuh hlanah Pu Vum Ko Hau cu Hak peng Mp pakhat in arak tleih chung .

Culio ah thimhlanchung cankar lak Chin Affairs council hruaitu Chin Affairs Minister thimnak ah Bawi lei ttang Pu Vum Ko Hau le zatlang lei ttang Vom Tu mawng pa hnih mee an rak icuh. Cu lio ah hin Haka peng Ukbawi vialte nih an ai aiawh in an thimmi asi ruang ah Panglong minthu mi Pu Kio Mang hi Haka ukbawi in Haka peng MP asi. Cu ruang ah 1947 Kawlrambupi uknak phunghram a ttialtu hna ram bupiphung hram a ttialmi ramhruaitu chungah arak itelve.

Cu lio ah bawilei ttang mi Vum Ko Hau mee peek deuh lo in zatlang chialei ttang Vom Tu Mawng tu mee ka rak peek deuh ti in achung bia Pu Kio Mang nih arak ka chimh bal. Cu pin ah, Falam conference ah mipi thimmi hruaitu nih uknak tleiding ti bia an chah hnu cun ram-ukbawi siruang in MP ka si hi sullam angei ti lo ti in Pu Kio Mang cu amahte in MP asi nak in achuak . Midik ngai asi ning fak awktlak hrim asi. Cuhnu ah mipithimmi hruaitu nih uknak tleih ding lei a ttangve mi tthiam Phaipha uk bawi fapa asive mi Pu Lian Tthum cu amah Pu Kio Mang zaka MP ah arak luh ning Pu Lian Tthum nih arakka chimhbal ve.

Pu Vum Ko Hau cu Pu Vomtu Maung he mipithimnak tuahhlan can karlak chung Chin minister rian ah thimnak arak icuh micu cu Mipinih thimnak tuah hlan can karlak chung Haka thlang lei MP asi nak arak tleih chung lio can a raksi ve. Pu Vomtu Mawng he minister ding mee an I cuh mi mee asungh hnu in zeihmanh hnahnawh nak biatamnak tuah ti lo, daite in in Embassodor rian nganpi ah arak I tthial in theih asi. Haka thlanglei MP ah cun Pu Sang Ning tu a hunglut tthan in theih asi. Angaite ah cun pengdangcu kan theihna lo na in Haka MP tthing hna vialte hi hlanchan ruahnak in kan ttialhna ah cun Bawichung hrinthlak ti aa ruatmi longte anrak si. Pu Ralhmung Nguntual bawichung, Pu Hrang Mang amah hrim hi TT.Farawn Cenhrang ukbawi, Pu Ro Thang Hlawnching bawi, Pu Hrang Nawl apa lei ah Zathang hrihhruai bawi, anu lei in Hripi bawihrin thlak, Pu MangTling Cinzah bawi, Paw Khuaming Tingsi bawi chung ti ban tuk in an si dih ko hna. Asina in roco in Bawichungnih ichanh mi uknakphung nakcun mipi thimmi hruaitu hna nih uknakphung cu an I-thim deuh dih ko cuta!!.

Bawichung nih roco in ichanh mi uknakphung aristocracy in mipi nih thimmi hruaitu hna nih uknakphung Democracy lei athar in thlennak kong ah ram-ukbawi he ukmi zatlang michia lei he lungrual le lungtla te in an pawm tti dih mi a cung lei kan ttial bantuk in asi diam ko cang.Atu lio Chin National Day conglomh nak zungkhar ni kong ah bia ne athawh ter tthan duh mi nih a tu ah bawichung nih roco in uknak ichanh mi aristocracy phung cu hman tthan ding hi an mah bia-ne aphawk duh mi mi zeihmanh zong nih an duh kho ding uknakphung zong asi ti lo. Hnatla te in an khiahcio cang mibia asi ruang ah hi kong biatam awk zeihmanh a umti lo mi asi.Cu thilsi ninghrim cu democracy phungcu asi.

Cu Falam conference bia-khiah mi cherh chan in Chinram uk tu hna bawichung zaka ah a khua le akhuatlang tete in uktu khuabawi le an council le Khuatlang uktu Chairman le an khuatlang Council kha mipi nih thim mi uknak in Chin Special Division Act 1948 ti mi kha Kawlram bupi Parliamnent nih Chin Affairs Council hna tlaknak he upadi an ttial ttthan

Cucaah Chinram uknak tthing Chin Hills Regulation 1896 kha hmang ti lo in , Chin Special Division Act 1948 upadi kha Independence hnu Parliamentary democracy in Kawlrambupi uk liochanchung 1948 in 1962hnutlawmpal tiang hrawng cu khuatlang uknak phung cun Chinram chung uk dih arak si. Ralkap uk chanhnu ah cawiliamter mi bia pawl ceih tik ah Chin Special Division Act cu hmanrih asi. Sualkeibia zong ah Chin Special Act 1948 chungning zulh khawh mi zulh ahung si. Asi na in khuatlang uknak Chairman le an council thimphung kha Kawlral kap cozah nih an zul ti lo i ralkapbawi nih an duh mi hna paoh kha khuabawi rian an peek hna.

Cu February ni 20 Chin National Day ti min in kawh ding bia a khiaktu hna cu mipi thimmi hruaitu um hlanchung Lairam uknak atlai le ahruai chung tu hna Lairam le Laimi kong a ceih khangtu Laimi Council pawl (Chin Affairis Council –Chin-ye-ya Council) an si.

Cu Chin Affairs Council mipi nih thimhlanchung ah Chin affairs council rian arak tlaichung tu hmasa bik Chin ram le Chinmikong a khang tu hna“Chin yeya council - Chin Affairs Council hruaitu hmasa hna ah Pu Vomtu Mawng (Minister of Chin Affairs Ministry), Pu MangTtung Nung Parliamentary Secretary of Chin Affairs Ministry, le Pu Lian Tthum (Chairman or speaker) of Chin Affairs Council an rak si. Mipi nih thimnak an tuah hnu ah cu Chin Affairs council cu Chinram mipinih thimmi Union MP 14 an raksi.

February ni 20 ni kha “Chin Amyotha neh/ Chin National day /Laimiphunpi” ni ti in min an peek I Chinram chung ah zungkhar ni holiday ah hman khawh ding cu Kawlrambupi cozah nih hnatlakpi mi ni zong asi.

Zeicah dah February ni 20 thingmang ni hi Chinmipi kaakip aiawh tu mipi tonnak ngan pi conference ni ahcun an rsak tuah:-. Pu Vomtu Mawng nih hin 1937 hlan hrawng hin “Chin amyotha ngingua -ye Party- Chin Unity Party” ti mi hi arak tuah thawk ni he siseh, cuhnuah Magwe ram tthen uktu Mirang Mangki a ttuan mi Kanpetlet ah uknak rian in khual avuntlawn lio ah Pu VomTuMawng hruainak in Mirang uknak kanduh ti lo vakir ko ti in Kanpetlet ah doh an rak au hnawh. Cu tik ah Magwe Mangki pa cu Kawl khua Saw khua ah an rak zam ter. Cu an rak zam ter ni le Chin Unity Party an rak dirh ni hna tonhchunh khawh dih mi ni Feruary 20 ni cu Falam conference tuah dingni thingmang ah an rak khiah mi aruang cu arak si.

Hi Magwe Mangki Kanpetlet I doh an rak au hnawh nak kong hi Kawlram mipi nih an icawn dih cio suallai ti phan ah tadinca zong ah ttial lo ding le mizeihmanh nih hi kong mipi sin nan chim nan thanh lai lo timi hi Kawlramuktu Mirang cozahnih khap mi bia arak si..

Asina in U Aung San nih Danuphiu khua ramkhelkong mipi sin bia achim lio ah hikong a phuan ti asi. Cu caah U Aung San cu tleihding asi i ramdang ah arak zam kha asi ti asi, Ramdang azamnak ah hoikom 30 hna timi “yebaw tung ceih” a va dirh I Kawlram dothlenak athawknak ti arak si.

Curuang ah Kawlholh ah cun “Bamah ttaw-hlan-ye a sah Chintaung kah” tihi chim ttheu mi bia arak si in Ne Win chan Kwlcarel tangthum hrawng cauk ah ttial balmi arak um .

Falam khua mipi tonnak conference ni cu February ni 20 ah amah Pu Vomtu Mawng Chin Affairs Minister asi lio ve asi caah Chin Affairs Council zapi hna tlaknak in khiah mi cu arak si.

Zeicah dah February ni 20 Chin National Day ti min thing mang an peek: Kawlmiram le adangram pawlhe komh in rambupi dirh tti ding Panglong hna tlaknak in Independenvce ram vun si tik ah Chin ram cu Mirang uk chan hlan bantuk in amah ramte in aa uk mi ram asi ti lo. Miphun dangram he rambupi chungah ram kulh palkhat long in vun itel ding asi .Cu tik ah Chinmiphun nak milu tam deuh le ahung cho deuh mi miphundangramkulh nun phung le holh te hna nih Chin miphun holh le nunphung kha duhsah tete in a vun chilh khawhnak lam a um ti kha cu chan lio Chinram hruai tu Pu Vomtu Mawng le aho hna nih siseh an hnu in a vun changtu hna Chinram hruaitu hna nih siseh an rak hmuh chung khawh.

Cu caah Falam ah tuah mi Conference February ni 20 cu Chinram kaa kip Chinmiphun ai-awh tu le ram uk bawi hna lung rual te iton tti mi bantuk hi Chin miphun chanbia ah hmasa bik lungrualnak hmuh ni zong as; Chin miphun khuasak tti nak kaakip ah rak hman rak zulh bal lo mi mipi thimmi hruaitu hna nih Chinram kha democracy phung in vun ukding bia khiah tti dih khawh cu Chinmi phun chanbia ah a um ballo mi a thar in a um mi democracy khuadei hmasat bik ni hrim zong asi.

Cu caah techin-fapar tiang in hi chan lio pipu hna hmun khat ah an lung aa rualmi bantuk lungrualnakpeh peng ding hngalh tthannak ni caah siseh law hi ni ruang ah Chinmi miphun vialte kan miphun ah aa khat mi kan simi lung rualnak um zung zal te seh tizong an rak ser hnawkchanmi ruahnak arak si.

Cun hini ah hin Chin miphun nunphunng thilri zeizong hmusak langhter nak tuahkhawhnak nican le Chinmi ca-holh tthanchoternak caah tuah mi ni si khawh nak le , hi lomnak ni can ah Kan miphun nunphung hla le lam zong langhter in lomhnak tuah nakcaah hi ni ah lamding sakding practice an tuah le an cawn mi nih kan miphun nunphung hman zungzal le lenh zungzal nak tha akan peetu asi lai ti hna kha an rak hmuh le anrakruahmi asi

Hini kanconglomh ding nuamhnak ni ah Chinmiphun hrin thlak te-fa hna nih hi ni an zawh le hi ni nuamhnak an hmuh mi in Chinmi miphun hrinthlak kan si ti I hngalh thiam nak le Chinmi miphun tleihchannak dawtnak ttanpi ding ruahnak le sianlonak thinlung ngakchia nih an tthan pi khawhnak hnga an thinlung asersiam tu hna nizong ah siseh tihi biapi ngai in an ruah mi asi.

Cu caah hi February ni 20 cu Chin National Day Chinmi miphun tlau ti lo hmunh zungzalding ah lam a kanhruaimi ni ah an rak sermi ni hrim cu asi.

Cu chanlio democracy thimnak in ihruaiding bia anrak chahnak thawng in atuchan ah pumsa lei khuasaknakchung I-hruai nak ah siseh, biaknak lei I hruai nak:tahchunh nak ah:Minobu hruaitu thimnak, nubu thimnak, Krifa upa thimnak, ti bantuk tiang in Chin miphun kankhua saknak he tthentthiasm lo mi in mipi thimnak tuahmi democracy phung cu hmanlo awk ttha lo in kan vun hman cang. Cu tik ah Chinmiphun le democrscy phung ticu adangdang in akal thiam lo mi pakhat in kan vunruah le kanvun i-ngeih cang ti afianter ngaicang.

Cu ti Chinmikhuasaknak le democracy thimnakphung tthen thiam lo in kan vun ngeih mi nih Chinmi miphun khuasaknak nunning chung hrim zong ah democracy thimnak hmanlo tthalo in avun chuah ve mi nih February ni 20 kha Chinmiphunpi Ni ti min an rak peekmi hi an rakthiam khawh ning a dik tukmi asi,

Hikazon reltik ah “In the beginning was the word, and the word was with God, and the` word was God-A hram thawk ah bia aum; bia cu Pathian he a um I, bia cu Pathian asi” timi Bible cacaang Johan 1:1 bantuk khinrel awk ttha asi

Hi ni ah kanbiak micio sinkip ah Chinmi phun le Chinram le hi ChinmiphunNi a hmunh zungzalnak ding Chinmiphundih um nak in thla kan cam hrim ni zong asi .Damte in, Lnk

No comments: